Historia i występowanie
Leszczyna jest jednym z najstarszych drzew owocowych uprawianych przez człowieka. Znaleziska archeologiczne pokazują, że w okresach między lodowcowych porastała wielkie obszary kuli ziemskiej, a jej owoce były powszechnie wykorzystywane w pożywieniu. Do tego były łatwe w przechowywaniu i transporcie, więc ludy pierwotne rozpowszechniły jej uprawę w trakcie swoich wędrówek. Leszczyna była traktowana jako roślina magiczna w wielu kulturach. Czcili ją między innymi Rzymianie, Celtowie i Słowianie.
Pierwsze ślady występowania leszczyny w środkowej i północnej Europie pochodzą z późnego paleolitu. Znaleziono je też na terenach starożytnej Grecji i Rzymu, między innymi w trakcie badań archeologicznych Pompei i innych rzymskich miast na terenie Europy. Wiadomo, że wielkie plantacje orzecha laskowego znajdowały się w miejscowości Abelia, czyli późniejszym Avelinno w Kampanii. Naukowa nazwa leszczyny Corylus avellana pochodzi właśnie od tej miejscowości. W późniejszym okresie leszczyna dotarła aż do Azji Mniejszej.
Leszczyna w Polsce
Leszczyna przywędrowała do nas po zlodowaceniu północnopolskim, czyli około 10000 lat przed nasza erą. Okres zlodowacenia leszczyna wraz z innymi drzewami i krzewami przetrwała w ostojach oddalonych od czoła lądolodu, w południowo -wschodnim pasmie Karpat, na południowym Podolu oraz we Wschodniej Europie między Dniestrem a Prutem. Po ustąpieniu lodowca, który cofnął się w kierunku Półwyspu Skandynawskiego, warunki na terenie dzisiejszej Polski zaczęły być sprzyjające dla rozwoju drzew i krzewów. W tym czasie dotarły do nas drzewa takie jak brzoza, sosna, modrzew, limba, a po nich drzewa i krzewy ciepłolubne, w tym właśnie leszczyna.
Religijne i magiczne znaczenie leszczyny
Jako roślina magiczna leszczyna cieszyła się wielkim uznaniem Celtów i innych plemion zamieszkujących Irlandię, Anglię oraz tereny Europy Zachodniej. Według Celtów woda była bramą do Drugiego Świata, a krzewy leszczyny często rosły przy źródłach czy studniach. Orzechy laskowe były składane bogom w ofierze – wrzucano je do jeziora czy studni. Leszczyna należała też do Siedmiu Przywódczych Drzew chronionych przez Prawo Breton w Irlandii. Za jej ścięcie należało oddać krowę, a czasem karano nawet śmiercią. Różdżkarze, którzy poszukiwali wody często stosowali leszczynowe różdżki. Były one też wykorzystywane do poszukiwania skarbów, żył złota czy zwłok ludzkich. W piętnastowiecznej Anglii uważano, że posiadanie leszczynowej różdżki może zapewnić niewidzialność. Zaś dwie gałązki tego krzewu związane czerwona nitką i tworzące równoramienny krzyż miały zapewnić przychylności losu. Aby uzyskać gałązkę leszczyny do celów magicznych najlepiej było udać się po nią po zachodzie słońca w dzień święta Samhain, zwanego nocą pękającego orzecha, czyli w wigilię Wszystkich Świętych. Również w ten dzień w dawnej Anglii orzechy laskowe były wykorzystywane do wróżb miłosnych. Należało przypisać imię ukochanej lub ukochanego wybranemu orzechowi, który wraz z innymi umieszczano w ogniu. Jeśli wybrany orzech wyskoczył z płomieni było to znakiem nieudanej miłości, jeśli spalił się oznaczało to płomienne uczucie. W Irlandii spożywanie orzechów laskowych miało też umożliwiać nabycie wszelkich umiejętności zarówno w zakresie nauki jak i sztuki.
W starożytności obsypaną orzechami gałąź leszczyny uważano za symbol obfitości. Wtykano ją w drzwi domu jako dobrą wróżbę, na następny rok. Pierwotna nazwa tego krzewu - sylwestris nawiązuje do starożytnego boga lasu Sylwanusa.
Również Słowianie, otaczali leszczynę kultem. Uważali ją za drzewo opiekuńcze, obdarzone szczególną mocą zażegnywania chorób. Jej kwitnące gałązki wplatano w drzwi domostw i gospodarstw. Miało to ochronić je przed wiedźmami, złymi duchami, żmijami, robactwem i chorobami. Z leszczyny tworzono płoty wokół domów, tarcze i elementy zbroi. Gałązki leszczynowe były też nieodzownym elementem stosów pogrzebowy, chroniły dusze zmarłych przed czarami. Z tych samych powodów orzechy laskowe wkładano do trumny. Według ludowej tradycji leszczyna może wstrzymać pożar, ochronić dom od ognia, a spożycie orzechów dodaje sił i zdrowia.
Również w Biblii wymieniona została leszczyna. Gdy Maryja uciekała z dzieciątkiem Jezus przed żołnierzami Heroda, schroniła się właśnie pod gałęziami leszczyny. W czasach średniowiecza rózgę leszczynową nazywano laską poselską Jakuba lub rózgą Arona. Aron według Biblii był starszym bratem Mojżesza który według ówczesnych legend, właśnie przy pomocy laski leszczynowej wywołał siedem plag egipskich. W 1463 roku Papież Pius II chwalił leszczyny rosnące w Rzymie, jako inspirujące poetów.
Uprawa
W Polsce uprawa leszczyny na skalę przemysłową nie jest zbyt popularna. Dużo częściej możemy znaleźć te krzewy w przydomowy ogrodach, gdyż uprawa ich nie jest zbyt kłopotliwa, a sama leszczyna nie ma zbyt dużych wymagań.
Rozmnażanie leszczyny
Jeśli chcemy uprawiać leszczynę najlepiej jest zakupić gotowe sadzonki w szkółkach lub centrach ogrodniczych. Można też rozmnażać ją przez odkłady, pędy, które przeznaczymy do ukorzenienia należy przygiąć do ziemi, przymocować szpilami i obsypać ziemią. Nie jest to skomplikowana czynność, ale potrzeba zwykle 1-2 lat, aby pędy się ukorzeniły. Można tez spotkać rośliny rozmnażane przez szczepienie, ale dotyczy to głownie odmian ozdobnych a nie owocowych. Można też uprawiać leszczynę z nasion. Jeśli rozmnażamy leszczynę metoda wegetatywną pierwsze owoce ma po 3-4 latach. Rośliny zyskane z nasion wydaja pierwsze orzechy po 8 – 10 latach.
Wybór stanowiska
Krzewy leszczyny należy sadzić na stanowiskach ciepłych i osłoniętych od wiatru. Pomoże to uchronić je przed złymi warunkami pogodowymi w czasie kwitnienia czyli na przedwiośniu. Gleba pod uprawę powinna być żyzna i zasobna w próchnice i wapń. Powinna też być umiarkowanie wilgotna o odczynie zbliżonym do obojętnego. Leszczyna nie lubi podłoża zbyt lekkiego, piaszczystego ani mokrego torfowego. Najlepiej uprawia się leszczynę w rejonach gdzie średnia roczna temperatura wynosi około 8°C. W Polsce korzystniejsze warunki termiczne do jej uprawy występują w zachodnich rejonach kraju. W nadodrzańskich obszarach województwa zachodniopomorskiego, w województwie lubuskim, opolskim, części wielkopolskiego, śląskiego i dolnośląskiego. Również na południu Polski w województwach małopolskim i podkarpackim SA obszary, ciągnące się od Wisły do ujścia Sanu, gdzie średnia roczna temperatura sprzyja uprawie leszczyny.
Sadzenie leszczyny
Jeśli kupujemy sadzonki powinny mieć one około 1,5 cm grubości i ok. 80 – 100 cm wysokości. Powinny tez posiadać co najmniej pięć korzeni o długości około 15 cm. Najlepiej sadzonki kupować i sadzić jesienią, dzięki temu będą mogły do wiosny dobrze się ukorzenić. Zanim posadzimy sadzonkę musimy wykopać dość szeroki otwór i wypełnić jego dno dobrą ziemią ogrodową zmieszaną z kompostem. Następnie umieszczamy nim bryłę korzeniową (kilka centymetrów głębiej, niż roślina rosła dotychczas) i zalewamy ją wodą. Po wchłonięciu jej nadmiaru, uzupełniamy otwór pozostałą ziemią i ponownie podlewamy. Ponieważ leszczyna jest krzewem rozdzielnopłciowym, jednopiennym i wiatropylnym warto jest posadzić w ogrodzie kilka krzewów, z których co najmniej jeden będzie dobrym zapylaczem i da większą szansę na obfite zbiory. Można również wybrać odmianę samozapylającą lub w odpowiednim czasie samodzielnie zapylić kwiaty.
Cięcie leszczyny
W zależności od tego czy chcemy mieć krzew czy drzewko inaczej formujemy leszczynę. Jeżeli zależy nam na krzewie pozostawiamy kilka najsilniejszych pędów i na wiosnę skracamy o 1/3 długości, aby roślina wypuściła dużo pędów bocznych. Aby uformować drzewko pozostawiamy jeden pęd i usuwamy na nim wszystkie pędu boczne do wysokości 50 – 60 cm. Rosnące wyżej pędy skracamy o 1/3 długości. Pęd główny przycinamy na wysokości 30-40 cm nad najwyższym pozostawionym pędem bocznym. Koronę należy formować tak, by miała cztery lub pięć konarów. W kolejnych latach prześwietlamy drzewko, wycinamy stare, chore i krzyżujące się pędy.
Szkodniki i choroby leszczyny
Jednym ze szkodników leszczyny jest słonik orzechowiec. Jego larwy wyjadają orzechy od środka, zostawiając charakterystyczne, okrągłe dziurki w skorupkach. Leszczyna może być też być podatna ma moniliozę, zwłaszcza w okresie deszczowym. Objawem tej choroby jest brązowienie zawiązków orzechów, ich gnicie i opadanie na ziemię. Aby uniknąć chorób i pasożytów należy stosować odpowiednie środki ochrony roślin. Jesienią należy też wygrabić i spalić liście porażonych drzew.Zbiór orzechów laskowych
Orzechy laskowe dojrzewają od września do października, nierównomiernie i dlatego ich zbiór przeprowadzamy kilkakrotnie. Co 5 – 7 dni należy strząsać orzechy na rozłożone uprzednio pod drzewem płachty. Ponieważ nie u wszystkich odmian orzechy wypadają z okrywy, w niektórych wypadkach należy zrywać je wraz z nimi i potem samodzielnie wyłuskiwać. Aby orzechy laskowe można było długo przechowywać, po zebraniu należy je jak najszybciej wysuszyć.
Produkty z orzechów laskowych
Olej z orzecha laskowego
Ze względu na duża zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) olej z orzechów laskowych jest wyjątkowo ceniony w kosmetyce. Zawarty w oleju z orzechów laskowych kwas oleinowy należy do związków naruszających strukturę cementu międzykomórkowego i dużą zdolność penetracji przeznaskórkowej. Dzięki czemu olej z orzechów laskowych jest doskonałym nośnikiem lipo rozpuszczalnych substancji aktywnych zawartych w kosmetykach. Sprawdza się też jako olej bazowy dla olejków eterycznych stosowanych w aromaterapii. Zawiera też witaminy E, A i C, które działają odmładzająco na skórę.
Olej z orzechów laskowych jest przejrzysty, ma złoto – żółty kolor i orzechowy zapach. W niskich temperaturach ścina się i mętnieje. Otrzymuje się go z tłoczonych na zimno wyłuskanych orzechów laskowych. Jest olejem nierafinowanym. Nie jest odporny na ciepło i nie powinno się go podgrzewać do temperatury wyższej niż 38oC.
Olej ten jest dodawany do wielu kosmetyków, głównie kremów, balsamów do ciała, produktów do pielęgnacji włosów, ale można go też stosować bezpośrednio na skórę. Często jest stosowany jako czysty olejek do ciała lub do masażu. Szybko się wchłania i głęboko nawilża skórę, która staje się miękka i elastyczna. Olej ten zawierają przyspiesza regeneracje naskórka, wzmacnia ściany naczyń krwionośnych i pobudza krążenie krwi. Przeznaczony jest dla skóry z popękanymi naczynkami, bladej, ziemistej, zmęczonej i wrażliwej. Nadaje się też do pielęgnacji cery łojotokowej i tłustej, gdyż ma właściwości stabilizujące i ściągające. Wykazuje również działanie ochronne, pielęgnujące, odżywcze i lekko tonizujące. Wchłania się szybko, jest lekki, nie zostawia tłustego filmu. Chroni skórę przed słońcem, jest naturalnym filtrem ochronnym o faktorze 3 – 4, dlatego jest często używany w produktach do opalania. Można też stosować go na włosy nawet przed każdym myciem, aby dłużej zachować kolor farbowanych włosów, wzmocnić włosy i zapobiec ich matowieniu.
Olej z orzecha laskowego w przemyśle farmaceutycznym
Olej z orzechów laskowych ma też zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym. Dzięki zawartym w sobie składnikom działa na układ sercowo – naczyniowy, przeciwdziała kamicy nerkowej i pasożytom jelit. Pomocny jest też w geriatrii ponieważ opóźnia procesy starzenia. W medycynie ludowej olej ten był używany przy infekcjach górnych dróg oddechowych do nacierania klatki piersiowej i pleców, szczególnie u dzieci.
Olej z orzecha laskowego w kuchni
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, które zawiera olej z orzechów laskowych są cennym składnikiem diety. Wspomagają układ krążenia, pomagają w walce z cholesterolem i zapobiegają miażdżycy. Olej z orzechów laskowych powinien być spożywany na zimno, nie nadaje się do smażenia. Świetnie nadaje się do sałatek, surówek, gotowanych warzyw i mięs, ale może być też dodawany do deserów.
Autor: Redakcja Bakalie.com
