Masa makowa z bakaliami i miodem to podstawa wigilijnego deseru. Zależnie od regionu mak jest składnikiem, makowców, pierogów, łamańców, słodkich klusek, kresowej kutii czy śląskich makówek.Mak znajduje zastosowanie nie tylko w kuchni. Jest też komponentem leków przeciwbólowych, takich jak morfina i kodeina. Wiadomo, że ma także właściwości narkotyczne.
Mak znany i uprawiany od wieków
Już 3000 lat temu w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jadano i stosowano mak w celach leczniczych oraz jako narkotyk. Roślinie przypisywano także właściwości magiczne. Uważano, że jest symbolem śmierci. W mitologii był rośliną Morfeusza i bogini ziemi Demeter. Wierzono, że rośnie nad brzegami Lete - rzeki zapomnienia, oddzielającej krainy życia i wiecznego snu.Według chrześcijańskich legend kwiaty maku wyrosły w miejscach, gdzie spadły krople krwi ukrzyżowanego Chrystusa. Dla Słowian mak był rośliną umożliwiającą łagodną podróż między życiem i śmiercią. Był dodawany do potraw, które jedzono w czasie pogrzebowych uroczystości. Wyobrażał przemijanie ziemskiego bytu. Był także symbolem płodności i dobrobytu.
Różne gatunki maku
Mak to około 100 gatunków, rosnących głównie na półkuli północnej (tylko jeden pochodzi z południowej Afryki i jeden z Wysp Zielonego Przylądka). Najbardziej znane gatunki, to mak niebieski, biały, lekarski i polny:
- Niebieski uważany jest za europejski, gdyż tu jest najwięcej jego upraw i najczęściej, właśnie w Europie, wykorzystuje się go w celach kulinarnych;
- Biały często jest określany, jako „Mak Bliskiego Wschodu” lub „Azjatycki”, ponieważ w tych kuchniach jest najczęściej spotykany. W Polsce jest niezastąpionym składnikiem słynnych poznańskich rogali świętomarcińskich;
- Lekarski jest używany głównie do produkcji opium. Obecnie uprawiany jest w Chinach, Indiach i w Afganistanie;
- Polny stanowi surowiec zielarski. Suszone płatki mają właściwości wykrztuśne, osłaniające, przeciwkaszlowe, uspokajające i nasenne.
Nasiona jadalnego, niebieskiego i białego maku stosowane w kuchni, nie mają w składzie żadnego z alkaloidów o właściwościach narkotycznych.
W kuchni polskiej
Mak wykorzystuje się głównie do wypieku ciast i słodkości. Trudno wyobrazić sobie wigilijne potrawy bez jego udziału. Podstawą tradycyjnych dań z makiem jest masa makowa, która powstaje ze sparzonych, a następnie zmielonych ziaren maku, do których dodaje się miód, bakalie i kandyzowaną skórkę pomarańczową. W zależności od regionu gospodynie przygotowują różne, tradycyjne potrawy z makiem:
- łazanki lub kluski z makiem i bakaliami,
- pierogi z makiem na słodko,
- makówki – bułki z masą makową,
- kutia – łuskana, gotowana pszenica z makiem,
- łamańce z makiem – kruche, połamane ciasteczka,
- makowce na kruchym albo drożdżowym cieście,
- strucle makowe.
Wigilijny mak to także symbolika. Dodawany do potraw zapewni dostatek i szczęście. Ze względu na jego liczne ziarenka stał się również synonimem płodności.
Olej z ziaren maku
Jest produkowany z niebieskiego maku. Ma jasnożółty kolor i delikatny smak z wyczuwalną nutą orzechową. Zwykle tłoczony jest na zimno, dlatego zachowuje wiele naturalnych właściwości zawartych w makowych nasionkach. Jest doskonałą alternatywą oliwy w sałatkach i surówkach. Niestety jest dość drogi. Cena 1 litra to około 100,- zł.
Dobre dla organizmu właściwości maku
Od czasów starożytnych wiedziano, że mak to nie tylko dodatek do potraw, lecz także surowiec do wytwarzania narkotyków i leków.
Nasiona maku mają zarówno właściwości odżywcze, jak i lecznicze:
- Chronią kości i mięśnie. Ziarna maku zawierają żelazo, fosfor, i minerały niezbędne dla dobrej kondycji zarówno mięśni, jak i kości;
- Zapobiegają problemom trawiennym. Dzięki dużej ilości błonnika pokarmowego wspomagają perystaltykę jelit;
- Poprawiają pracę mózgu. Wapń, żelazo i magnez regulują aktywność mózgu i rozwój neuronów. Uczestniczą też w produkcji neuroprzekaźników;
- Współdziałają w procesach krwiotwórczych. Obfitują w miedź i żelazo, niezbędne w tworzeniu czerwonych krwinek;
- Wspomagają walkę z bezsennością. Działają uspokajająco i relaksująco. Zaleca się przyjmowanie łyżeczki oleju makowego na dobry sen;
- Reguluje pracę nerek i wątroby. Wynika to z zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych omega 6, głównie kwasu linolowego;
- Zapobiegają miażdżycy. Pomagają bowiem utrzymywać równowagę pomiędzy „dobrym” i „złym” cholesterolem
Właściwości narkotyczne i przeciwbólowe maku są wykorzystywane w farmacji. Opium, czyli wysuszony sok mleczny z makówki, jest bazą takich leków, jak morfina, kodeina, narkotyna i papaweryna.
Przeciwwskazania
Spożywcze ilości maku są bezpieczne i nie wywołują skutków ubocznych. W rozsądnych ilościach można podawać go nawet dzieciom od drugiego roku życia. Osoby przyjmujące leki powinny uważać, gdyż mak może powodować niekorzystne interakcje z medykamentami. Warto też pamiętać, że mak zawiera bardzo dużo tłuszczów, a w 100 g maku jest aż 480 kalorii.
Autor: Redakcja Bakalie.com
