„O pierwszej gwieździe zamigotały światła i światełka w całej fortecy. (…) A w twierdzy, przy stołach okrytych sianem, oblężeni łamali się opłatkami. (...) Życzyli sobie tedy wzajem pomyślności, długich lat lub niebieskiej korony i taka ulga spadła na wszystkie serca jakby już bieda minęła.(...) A było przy przeorze jedno krzesło puste, przed nim stał talerz...”
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Najbardziej magiczny wieczór w roku
Wigilia ma w Polsce wyjątkowe znaczenie. Kolacja wigilijna jest odbiciem wierzeń słowiańskich, zaadoptowanych przez Kościół. Pierwotnie była ucztą ofiarną składaną w darze mieszkańcom zaświatów, czyli duchom.Świętowanie otwiera uroczysta kolacja, dawniej nazywana Wieczerzą Pańską, Bożym Obiadem lub postnikiem. Rozpoczyna się z chwilą ukazania się na niebie pierwszej gwiazdy, symbolizującej gwiazdę betlejemską, którą ujrzeli Trzej Królowie. Tradycja nakazuje pozostawienie, co najmniej jednego, pustego miejsca przeznaczonego dla nieobecnych bliskich lub niespodziewanych gości.
Przed przystąpieniem do spożywania potraw uroczycie łamiemy się opłatkiem. Tradycja ta sięga wczesnochrześcijańskiego rytuału obdarowywania się chlebem na znak pokoju, pojednania i przyjaźni. Dzielenie się opłatkiem jest kultywowane głównie w Polsce, choć są wzmianki mówiące, że znane jest też we Włoszech, w Czechach i na Litwie.
Po wieczerzy wigilijnej, śpiewa się kolędy. Do niedawna był to obyczaj powszechny, obecnie zanikający, choć rodzinne śpiewanie kolęd jest piękną oprawą Świąt Bożego Narodzenia. W Polsce najstarsze kolędy pochodzą z XV w. Autorami kolęd byli znani poeci i pisarze, a do najpiękniejszych należy uroczysta, znana wszystkim „Bóg się rodzi” napisana w 1792 r. przez Franciszka Karpińskiego.Dla katolików ukoronowaniem wigilijnego wieczoru jest odbywająca się o północy Pasterka, czyli uroczysta bożonarodzeniowa msza święta.
Wigilijne potrawy i ich symbolika
Najczęściej serwuje się 12 potraw. Liczba ta odnosi się do 12 apostołów i miesięcy w roku.
Potrawy wigilijne, zgodnie z dawnym zwyczajem, są postne. W Polsce, post oficjalnie został zniesiony w 2003 r. Niemniej jednak, w znakomitej większości domów na stołach pojawiają się jedynie potrawy bezmięsne. Zgodnie ze starym zwyczajem powinny pochodzić z płodów i darów ziemi. Dawne obrzędy ludowe zanikają, ale tradycyjne potrawy corocznie ubogacają wigilijne stoły.
Dania podawane na wieczerzę wigilijną bywają rozmaite w różnych regionach Polski, jednak na pewno w ten wieczór nie może na stołach zabraknąć maku, kapusty, grzybów, miodu i bakalii, a przede wszystkim karpia.
Produkty, z których powstają potrawy wigilijne mają swoją symbolikę:
-
Ryby
Uosabiają Jezusa Chrystusa i były znakiem rozpoznawczym pierwszych chrześcijan, znacznie wcześniej niż znak krzyża. Utożsamiane są z chrztem, zmartwychwstaniem i nieśmiertelnością.
Karp, jako ryba długowieczna, wróży szansę na pogodną starość. Jego łuska, noszona w portfelu, gwarantuje dobrobyt na następny rok; -
Kapusta
Według dawnych wierzeń zawiera życiodajną siłę, dzięki której wszystko, zarówno przyroda jak i człowiek, budzą się do życia; -
Grzyby
Ze względu na to, że rosną w lesie, uchodzą za magiczną potrawę, wykradzioną z innego świata. Symbolizują uleganie pokusom i zapewne dlatego są tak bliskie ludziom; -
Mak
To symbol płodności, a także snu i łączności ze światem zmarłych. Jego brak może ściągnąć na domostwo nieszczęście; -
Miód
Pszczoły to owady należące do Boga, a ich miód zapewnia łączność człowieka z siłami nadprzyrodzonymi, stanowi dar ofiarny i symbol dobrobytu; -
Orzechy
Skrywają tajemnicę, wróżą płodność i szczęście. Są też symbolem Chrystusa - gorzka powłoka odpowiada umęczonemu ciału, skorupę kojarzy się z drzewem krzyża, a jądro, które żywi ludzi, ma boską naturę; -
Jabłka
Symbol miłości, zdrowia, pokoju, zgody, nieśmiertelności, wiecznej młodości i odkupienia. Zjedzone w czasie Wigilii pozwalają na uniknięcie bólu gardła w nadchodzącym roku; -
Śliwki
Odpędzają złe moce i są środkiem na długowieczność; -
Gruszki
Uchodzą za magiczną receptę na szczęście i dostatek. Oznaczają też miłosne związki i są symbolem grzechu; -
Figi
Z tym owocem kojarzone są między innymi długowieczność, płodność, obfitość i nieśmiertelność; -
Daktyle
Podobnie jak figi symbolizują płodność oraz dostatek i powodzenie;
Delektując się przysmakami w ten magiczny wieczór uwierzmy, choć przez chwilę, że spełnią się obietnice zawarte w ich symbolice. Zaufajmy że ryby, grzyby, kapusta, mak i bakalie przyniosą nam szczęście w nadchodzącym roku.
Wigilijne ciekawostki
- Kolędę "Cicha noc" przetłumaczono na ponad 300 języków i dialektów;
- Pierwszą szopkę stworzył święty Franciszek z Asyżu, w 1224 roku. Miała wyjaśniać wiernym istotę Bożego Narodzenia;
- Według starych wierzeń w Wigilię zwierzęta przemawiają ludzkim głosem i dlatego dzielono się z nimi opłatkiem;
- Zwyczaj całowania pod jemiołą pojawił się dopiero w XIX wieku. Wróży rychły ślub i długie życie w szczęściu.
Autor: Redakcja Bakalie.com
