Historia i występowanie
Tarnina jest rośliną leczniczą o długiej historii. Była znana ludziom już w okresie neolitu. Wchodziła w skład codziennej diety ludności z tamtego okresu. Do Europy dotarła prawdopodobnie około roku 3000 – 2000 p.n.e. Potwierdzają to znaleziska archeologiczne, gdyż archeolodzy odnaleźli w wielu rejonach Europy, między innymi w Szwajcarii, nasiona tej niezwykłej rośliny.
Lecznicza moc tarniny była już znana w starożytności. Żyjący w I w.p.n.e. greccy lekarze tacy jak Andromachus, pochodzący z Krety lekarz Nerona czy Asklepiades przepisywali swoim pacjentom sok z tarek przeciw czerwonce bakteryjnej. Galen (Claudius Galenus ok. 130 - 200 n.e.), rzymski lekarz, anatom, badacz i pisarz greckiego pochodzenia polecał kwiaty tarniny jako lekarstwo na choroby układu moczowego, a odwar z kory i korzeni na choroby reumatyczne. Hildegarda z Bingen (1098 – 1179) była zwolenniczką bardzo nietypowego wykorzystania leczniczego tarniny. Na podagrę, paraliż czy niedowład polecała wywar z popiołu z tarniny. Opisywała też lecznicze działanie owoców tarniny. Żyjący w XVI wieku niemiecki przyrodnik, botanik i lekarz Lonicerus (Adam Lonicer 1528 – 1586) w dziele Księga ziół zalecał picie gorącego wina z kwiatami tarniny. Kuracja ta miała wzmocnić serce, łagodzić problemy żołądkowe i leczyć gruźlicę. Z kolei Sebastian Kneipp (1821 – 1897) – bawarski ksiądz katolicki, dziewiętnastowieczny naturoterapeuta, jeden z najbardziej znanych zwolenników hydroterapii, ziołolecznictwa oraz racjonalnego sposobu odżywiania polecał kwiaty tarniny jako naturalny, skuteczny, ale również łagodny środek na przeczyszczenie.
Legenda o cudownej tarninie
W okolicach Turynu w niewielkiej miejscowości Bra miały miejsce przedziwne zdarzenia z udziałem krzewów tarniny. 29 grudnia 1336 roku, młoda mężatka, Egidia Mathis, będąc w zaawansowanej ciąży przechodziła koło maryjnej kapliczki, przy której rósł krzak tarniny. Natknęła się tam na dwóch żołnierzy, którzy chcieli ją zgwałcić. Egidia zaczęła wzywać pomocy i modlić się do Matki Boskiej, gdy z kapliczki wytrysnął strumień światła, który przestraszył napastników, którzy uciekli. Przed kapliczką ukazała się Matka Boska, która dodała dziewczynie otuchy i zniknęła. Na gałązkach tarniny pojawiły się za to białe kwiaty. Od tego czasu co roku w okolicach 29 grudnia na kilkanaście dni krzewy wokół kapliczki kwitną. Tą sama właściwość mają też gałązki owej tarniny wszczepione w inne krzewy. Krzewy tarniny z Bra nie zakwitły w zimie tylko dwa razy – podczas zim poprzedzających pierwszą i drugą wojnę światową.
Od XVIII wieku botanicy próbują rozwiązać zagadkę Tarniny z Bra. Mimo wielokrotnych badań, w tym również współczesnych, przeprowadzanych najnowocześniejszymi metodami, nie udało się tego zjawiska wyjaśnić.
Uprawa
Mimo iż tarnina ma wiele leczniczych właściwości, a z jej owoców można robić wyśmienite przetwory i nalewki rzadko jest uprawiana jako roślina jadalna. Zwykle pozyskuje się owoce z roślin dziko rosnących. W sadownictwie dużo częściej stosuje się za to tarninę jako podkładkę do szczepienia innych rodzajów śliw. Tarnina równie rzadko jest hodowana jako roślina ozdobna. Najczęściej stosuje się ją do nasadzeń biotechnicznych, w celu umocnienia skarp, nasypów, urwisk, wąwozów i wykopów. Ochrania glebę przed erozją. Tworzone z niej żywopłoty chronią inne uprawy przed zwierzętami, które nie mogą się przedrzeć przez kolczaste zarośla.
Gdzie sadzić tarninę?
Najczęściej sadzi się tarninę jako żywopłot. Dobrze prezentuje się ona w ogrodach naturalistycznych. Można posadzić ją w miejscach niezbyt nieprzystępnych, gdzie inne rośliny nie mogą prawidłowo się rozwijać. Tarnina nie ma dużych wymagań glebowych, najbardziej lubi gleby wapienne, dobrze przepuszczalne, ale rośnie prawie wszędzie z wyjątkiem gleb kwaśnych i podmokłych. Należy sadzić ją na stanowiskach ciepłych i słonecznych, chociaż toleruje też półcień. Jest rośliną odporną na suszę i mróz.
Rozmnażanie tarniny
Można wyhodować tarninę z pestki. Pestki do siewu powinny być z owoców jeszcze niedojrzałych, należy je zbierać na przełomie sierpnia i września. Nasiona należy zasiać na głębokości 2 – 3 cm jesienią lub wczesną wiosną. Można też rozmnażać ją metodą sadzenia odrostów korzeniowych. Sadzonki tarniny można również kupić w sklepach ogrodniczych.
W Polsce możemy kupić sadzonki trzech gatunków tarniny:
- Purpura – gatunek o purpurowych liściach i różowych kwiatach
- Plena – gatunek, który ma kwiaty z podwójnym okółkiem płatków korony
- Variegata – gatunek o liściach biało żyłkowanych
Pielęgnacja tarniny
Jeżeli chcemy uformować krzew tarniny na podobieństwo małego drzewka możemy ją odpowiednio przyciąć. W innych wypadkach tarnina nie wymaga przycinania. Należy natomiast systematycznie usuwać odrosty korzeniowe, chyba, że zależy nam na uzyskaniu gęstych i rozległych zarośli. Najbliższe sąsiedztwo krzewu trzeba co jakiś czas odchwaszczać. Nawozimy niebyt często, co kilka lat. Najlepiej gdy użyjemy do tego celu naturalnych nawozów takich jak obornik czy kompost.
A co jeśli nie chcemy już tarniny w ogrodzie? Tarnina jest zwykle trudna do usunięcia, gdyż tworzy odrosty korzeniowe. Aby skutecznie ją usunąć konieczne jest wycięcie jej w trakcie sezonu wegetacyjnego. Jednak usuwając tarninę w tym okresie możemy narazić na niebezpieczeństwo żyjące w jej ukryciu zwierzęta. Dla nich będzie bezpieczniej, jeśli usuniemy krzewy w sezonie jesienno – zimowym. Jest to niestety mniej skuteczna metoda. Dlatego w następnych latach musimy regularnie usuwać powstające odrosty. Wskazane jest też wykopywanie pni tarniny. W razie konieczności można użyć pestycydów, o ile nie będzie to zagrożeniem dla innych gatunków.
Choroby i szkodniki tarniny
Tarnina podobnie jak inne śliwy narażona jest na występowanie szkodników takich jak owocówka śliwkóweczka (Cydia funebrana), pordzewiacz śliwowy (Aculus fockeui), owocnica żółtoroga (Hoplocampa minuta) i jasna (H. flava). Jeśli zaistniej taka potrzeba można je zwalczać chemicznymi środkami ochrony roślin. Jest też wrażliwa na patogeny grzybowe, które wywołują choroby takie jak (niszczy kwiaty i pędy), dziurkowatość liści drzew pestkowych oraz drobną plamistość liści drzew pestkowych. Choroby te można zwalczać środkami chemicznymi. Z chorób wirusowych tarnina jest narażona na mozaikę wstęgową oraz ospowatość śliwy. Niestety gdy nasze krzewy zachorują na którąś z tych chorób niezbędna jest wycinka porażonych roślin i ich palenie.
Produkty z Tarniny
Tarnina ma jadalne owoce, ale do spożycia nadają się one dopiero po przemrożeniu, gdyż zmieniają wtedy swój cierpki smak na bardziej słodki. Robi się z nich konfitury, dżemy, kompoty, soki, syropy oraz nalewki i wina owocowe. We Francji z niedojrzałych owoców robiono marynaty, a z dojrzałych – likier prunelle. W Niemczech owoce tarniny używane były do destylacji wysokoprocentowych alkoholi. Również w Rosji używane są do wyrobu wódek i innych alkoholi. Robi się tam też z nich marynaty w occie, konfitury i galaretki oraz soki. Podobnie jest w Polsce, gdzie szczególnym zainteresowaniem cieszy się nalewka tarninówka. Z kolei w Wielkiej Brytanii z tarek sporządza się nalewkę sloe gin, a w Hiszpanii likier pacharán. Z tarniny otrzymuje się także miód. Jest rośliną o bardzo dużej wydajności miodowej, z jednego hektara tarniny można uzyskać 25 kg miodu.
Zarówno owoce, liście jak i kwiaty tarniny są stosowane w lecznictwie i farmakologii. Z suszone liści tarniny można zaparzyć i uzyskać substytut herbaty. Niekiedy owoce tarniny wykorzystuje się też w kosmetyce.
Tarnina w ogrodnictwie ma mniejsze znaczenie jako źródło owoców, za to jest stosowana często jako podkładka do szczepienia innych odmian śliwy. Krzyżuje się ja też z innymi śliwami w celu uzyskania bardziej odpornych ras. Bardzo cenione jest też drewno tarniny, produkuje się z niego często laski, a kiedyś było podstawowym surowcem do produkcji raków stosowanych do górskiej wspinaczki. Wiązki tarniny są podstawowym materiałem do budowy tężni solankowych. Kora tarniny jest dobrym źródłem tanin. Używa się ją też do barwienie tkanin, w środowisku zasadowym barwi tkaniny na żółto. Do barwienia tkanin jest też używany sok z owoców tarniny oraz jej liście. Z liści otrzymuje się barwnik zielony, z owoców, ciemnoszary. Z kory tarniny wytwarzano w średniowieczu atrament. Pędy tarniny moczono i gotowano, a następnie mieszano z winem. Niestety atrament ten nie był odporny na działanie światła i szybko został zastąpiony innym. Mówi się, że wrzucony do beczki psującego się wina owoc tarniny skutecznie je naprawia, a ser owinięty korą tarniny ma dłuższą trwałość.
Zbiory i suszenie tarniny
Kwiaty i liście tarniny zbiera się wiosną od kwietnia do maja. Należy robić to ostrożnie, gdyż kwiaty tarniny są wyjątkowo delikatne i wrażliwe na zgniatania. Należy tez uważać, aby nie pokaleczyć sobie rąk cierniami. Najlepiej zbierać je przy słonecznej pogodzie i suszyć rozkładając cienką warstwę. Temperatura w suszarni nie powinna przekraczać 35°C. korę i korzenie na początku jesieni. Tarki, czyli owoce tarniny zbiera się od października. Można poczekać aż będą dojrzałe lub zebrać je nie dojrzałe po pierwszych przymrozkach. Niestety zebrane wcześniej owoce tarniny nie nadają się do suszenia, ale można z nich rozbić przetwory. Owoce zbiera się strząsając je na rozłożone pod drzewem płachty. Suszy się je podwyższając stopniowo temperaturę, aż osiągnie ona 60°C.
Autor: Redakcja Bakalie.com
