Słonecznik

Historia i występowanie

Słonecznik (Helianthus) – należy do rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 70 gatunków pochodzących z Ameryki północnej. Najbardziej znanym jest słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus).

Słonecznik pochodzi z Ameryki Północnej. Rdzenni mieszkańcy Ameryki czcili słoneczniki jako symbol boga słońca już przeszło 4000 lat temu. Świadczą o tym malowidła przedstawiające kwiaty i ziarna słonecznika. Starożytni Inkowie, Aztekowie i Otomi dostrzegali w nich nadprzyrodzoną siłę. Kapłanki Azteków wiły z nich wianki, którymi się ozdabiały. Szamani wierzyli, że słonecznik zapewnia im długowieczność, siłę i zdrowie. Majowie uważali go za kwiat o niezwykłej mocy, przypisując mu magiczne cechy płodności i świętości. Indianie mielili pestki na mąkę, z której wypiekali chleb. Naparami i odwarami z jego złocistych płatków leczyli choroby, którym towarzyszyła gorączka, reumatyzm, a także problemy z żołądkiem, przemywali stłuczenia, oparzenia i trudno gojące się rany. Znali sposób ekstrahowania i filtrowania oleju z nasion już na tysiąc lat przed naszą erą. Olej słonecznikowy był używany do pielęgnacji włosów oraz do łagodzenia podrażnień i stanów zapalnych skóry. Ziarna uważali za wspaniały afrodyzjak. Mężczyźni, by popisać się przed ukochanymi wigorem, opychali się słonecznikowymi nasionami, jak niegdyś u nas panowie pestkami dyni przed nocą poślubną. Z miąższu kwiatu pozyskiwano fioletowy barwnik do rytualnego malowania ciała, a z łodyg uzyskiwano wyjątkowo lekkie włókno. Słonecznik uprawiano przez stulecia w Chinach i Grecji, gdzie również poświęcono go Bogu Słońca Heliosowi.

Do Europy słonecznik przybył w XV wieku na statkach Pizarra. Podarowany został przez konkwistadorów hiszpańskiemu królowi, a z nim – indiańska wiara, że przynosi szczęście i odpędza złe duchy nocy. Nie podobało się to jednak ludowi. Początkowo Hiszpanie chcieli zniszczyć uprawy słonecznika ze względu na ich związek z religią. W pierwszym okresie uprawy słonecznik traktowano jako roślinę ozdobną; z powodu jego wspaniałych kwiatów uznanych za bardzo egzotyczne. Jednak już od XVIII w. olej wytwarzany ze słonecznika stał się popularny na terenie całej Europy. Pierwszy zapis patentu na wyciskanie oleju z słonecznika pochodzi dopiero z 1716 roku; czyli niemal 200 lat zajęło Europejczykom dotarcie do tej wiedzy, którą posiadali Indianie. Osobą, która przyczyniła się do rozpowszechnienia uprawy słonecznika jest Piotr I Wielki, którego podczas wizyty w Holandii urzekły słoneczniki. Przywiózł nasiona do Rosji, gdzie nie spodobały się jako nowinka. Zachętą do rozpropagowania uprawy słonecznika stał się Kościół Prawosławny, który w czasie Wielkiego Postu (bardzo surowego w tamtych czasach) zabraniał spożywania tłuszczu. Ale o oleju słonecznikowym nie było mowy, więc Rosjanie całym sercem (i brzuchem) podążyli za modą Piotra. Olej słonecznikowy jest obecnie źródłem jednego z trzech głównych typów olejów spożywczych (obok oliwy z oliwek oraz rzepaku) w Europie Zachodniej.

Uprawa

Jest to roślina o wzniesionej, prostej łodydze. Osiąga 2-3 m wysokości. Istnieje jednak wiele odmian ozdobnych o wysokości od 0,5 do 1 m. Wytwarza duże, sercowate liście o piłkowanych brzegach. Owocem jest jadalna niełupka zawierająca duże ilości tłuszczu. Kwitnie od lipca do października.

Słoneczniki to rośliny kochające słońce. Od świtu, aż po zmierzch ich kwiaty odwracają się w kierunku przemieszczania się słońca. Po zachodzie odwracają się na wschód, by o poranku znów rozpocząć wędrówkę. Nazwa tej rośliny wywodzi się z greckiego słowa helios, oznaczającego słońce oraz anthos, oznaczającego kwiat.

Z kwiatów wytwarza się nalewki i maści. Z nasion wyciska się olej do celów spożywczych jak i kosmetycznych. Z wyciśniętych ziaren zostaje tzw. makuch słonecznikowy, z którego produkuje się doskonałą paszę dla zwierząt. Z łodyg wydobywa się celulozę, a także spala się je w celu otrzymania bogatego w potas nawozu. Słoneczniki są często uprawiane na obszarach podmokłych, ponieważ jego korzenie wnikają głęboko w ziemię i osuszają ją. Poza wodą, korzenie wchłaniają szkodliwe molekuły, a więc doskonale nadają się do oczyszczania skażonych gruntów.

Gatunki występujące i uprawiane w Polsce:

    słonecznik bulwiasty, topinambur (Helianthus tuberosus)

    słonecznik dziesięciopłatkowy (Helianthus decapetalus)

    słonecznik jaskrawy (Helianthus x laetiflorus)

    słonecznik późny (Helianthus serotinus Tausch)

    słonecznik wierzbolistny (Helianthus salicifolius )

    słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus)



Właściwości słonecznika