Cząber, jako roślina lecznicza i przyprawowa znana była w starożytnym Rzymie i Grecji. Również w średniowiecznej Europie, gdzie zastępował pieprz, który był wtedy na wagę złota. Uprawiany jest zarówno w ogródkach działkowych, jak i na większych plantacjach. Jest znaną przyprawą, poprawiającą smak i aromat potraw. Spotkać go można w wielu produktach przemysłu spożywczego. Posiada również właściwości lecznicze, które od wieków wykorzystywano w ziołolecznictwie.
"W powietrze, co jest od cząbru Liliowe,W gorzką gorącą woń wiatru od pola
Obwinę głowę Niby w aureolęPrzez puste piaski słońcem rozgrzane
Przejdę – bezśladnym złotym huraganemZa wodę, co jest czarna i błękitna
I ze wzgórz spłynę w przestrzeń,Cząbrem w przestwór wkwitnę."
Krystyna Krahelska „Cząber”
Kilka zdań o cząbrze
Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.) jest rośliną jednoroczną z rodziny jasnotowatych. Pochodzi ze wschodniej części obszaru Morza Śródziemnego i rejonu Morza Czarnego. Obecnie cząber uprawiany jest na wszystkich kontynentach.W naszych warunkach cząber jest hodowany zarówno na większych plantacjach, jak i w ogródkach przydomowych oraz na działkach. To roślina o wzniesionej i silnie rozgałęzionej łodydze, z której wyrastają lancetowate, wonne liście. Kwitnie od czerwca do września. Ma drobne białe lub różowe kwiatki. Zarówno liście, jak i kwiaty pokryte są gruczołkami zawierającymi olejki eteryczne. Dzięki nim roślina jest wybitnie aromatyczna. Przyprawą jest świeże lub suszone ziele cząbru, zbierane na krótko przed zakwitaniem lub w początkach kwitnienia.
Stosowany od stuleci
Cząber od ponad dwóch tysięcy lat stosowany jest jako przyprawa. Rzymianie używali go w kuchni, aromatyzowali nim ocet i potrawy oraz wykorzystywali jego właściwości lecznicze. Był uważany za afrodyzjak i stąd jego łacińska nazwa Satureja, wywodząca się od frywolnego Satyra. W Średniowieczu był rozpowszechnianym przez zakonników lekarstwem. Stosowano go na wzdęcia i ból gardła. Przypisywano mu także właściwości magiczne i, dla odczynienia uroków, kąpano w jego naparze dzieci. W okresie renesansu używano cząbru do zwalczania pasożytów jelit, leczono bóle głowy i przewodu pokarmowego oraz miażdżycę. W Polsce, od czasów saskich, czyli od XVIII w. cząber był równoznacznikiem smacznej i aromatycznej kuchni. W noc świętojańską, aby spełniły się wróżby, do wianków rzucanych na wodę dziewczęta wraz z innymi ziołami wplatały cząber.W Niemczech ceniono cząber za jego właściwości wspomagające trawienie roślin strączkowych, stąd niemiecka nazwa Bohnenkraut, oznaczająca fasolowe ziele.
Aromatyczna przyprawa
Smak i aromat cząbru pochodzi z zawartych w nim olejków etycznych. Ma silnie korzenny zapach, kojarzący się nieco z miętą i tymiankiem. Jest dość ostry i w smaku przypomina pieprz. Stosowany jest zarówno w domowej kuchni, jak i w przemyśle spożywczym, w charakterze dodatku do wędlin, głównie salami i innych kiełbas. Jest również składnikiem ziół prowansalskich. Suszony cząber dodaje się do mięs, drobiu, ryb, zup, sosów, farszów i rozmaitych potraw jednogarnkowych. Pasuje także do potraw z jajek, twarogu i sałatek. Świeżym ziołem można doprawiać sałatę i surówki warzywne lub użyć jako smacznej dekoracji. Jako „fasolowe ziele” polecany jest do wszystkich roślin strączkowych oraz do kapusty, gdyż łagodzi ich wzdymające właściwości. Można nim także aromatyzować kiszonki i marynaty. Cząber dodaje się dopiero pod koniec gotowania, ponieważ przy dłuższej obróbce cieplnej gorzknieje. Trzeba też brać pod uwagę, że jego silny aromat może zdominować potrawę, więc nie należy przesadzać z ilością.
Lecznicze wykorzystanie właściwości cząbru
Cząber od dawna uchodzi za środek poprawiający pracę układu pokarmowego i lek aseptyczny. Ma w swoim składzie garbniki, żywice, kwas taninowy, witaminy A, C, PP. i witaminy z grupy B, błonnik oraz wiele minerałów, głównie żelazo, magnez, potas, wapń i jod. Najwięcej właściwości leczniczych mają jednak olejki eteryczne. Zawierają w swoim składzie przede wszystkim karwakol, który działa antybakteryjnie i tymol o właściwościach przeciwgrzybiczych i odkażających.Wyciągi, napary i odwary z cząbru stosuje się w leczeniu zapalenia gardła, aft, grzybicy skóry, oraz do przemywania ran. Najczęściej zalecany jest jednak na choroby układu pokarmowego. Zmniejsza wzdęcia, poprawia trawienie i pobudza wydzielanie soku żołądkowego.Może być stosowany na pobudzenie łaknienia, przy niedokwaśności, zaburzeniach wchłaniania, lekkich nieżytach żołądka i jelit, nadmiernej fermentacji jelitowej, a także przy przewlekłych biegunkach.Badania naukowe wykazały, że olejek z cząbru hamuje rozwój występujących w żywności bakterii powodujących zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Zatem dodatek tego zioła do przechowywanego jedzenia zwiększa jego bezpieczeństwo i trwałość.
Ciekawostki związane z cząbrem
- Cząber znalazł zastosowanie w kosmetyce, jako składnik maseczek ściągających;
- W kuchni bałkańskiej popularna jest czubrica - cząber górski, spokrewniony z ogrodowym. Przyprawa z soli, sproszkowanej czubricy i papryki jest charakterystyczna dla kuchni bułgarskiej;
- W Armenii czubricę parzy się i pije jak herbatę;
- Wergiliusz zachęcał sadzenie cząbru koło uli, z powodu niezwykłego aromatu miodu;
- W badaniach nad zastąpieniem antybiotyków w paszach dla zwierząt roślinnymi suplementami stwierdzono, że cząber stymuluje podniesienie odporności, poprawia trawienie i przyswajanie pokarmu, co daje większe przyrosty masy mięsnej i ochronę przed chorobami.
Autor: Redakcja Bakalie.com
