Pochodzenie i historia bazyli
Bazylia pochodzi z Indii. Od bardzo dawnych czasów uprawiano ją także w Mongolii i Chinach. Początkowo była rośliną ozdobną - w starożytnym Egipcie wyplatano z niej wieńce. Później stała się ziołem leczniczym. W Libii uważano, że liście bazylii chronią od powikłań po ukąszeniach węży i skorpionów. Przez wieki wierzono w jej magiczną moc i przypisywano różne znaczenia symboliczne.
W starożytnej Grecji wierzono, że tylko królowi wolno zrywać bazylię. W języku starogreckim słowo basileus oznacza króla (władcę) i stąd pochodzi, używana do dziś nazwa rośliny. Natomiast w antycznym Rzymie nazwa Basiliscus kojarzona była z bazyliszkiem, a bazylię traktowano jako zioło o właściwościach odstraszających tę bestię.
Nieco później w różnych rejonach Włoch bazylia symbolizowała uczucia i pojęcia o przeciwstawnych znaczeniach, na przykład śmierć i życie, miłość i nienawiść, zagrożenie i ochronę. Przypisywano jej również znaczenie erotyczne. Gałązka bazylii za uchem młodzieńca lub umieszczona w oknie panny oznaczały ich gotowość do małżeństwa.
W starych księgach religijnych zapisano informację, że po zmartwychwstaniu Chrystusa zioła bazylii wyrosły wokół jego grobu. W czasach średniowiecznych kilka listków bazylii, rozsypanych dookoła serca ukochanego, gwarantowało jego wierność aż do śmierci.
Do dziś w krajach bałkańskich bazylia dodawana jest w cerkwiach do wody święconej. Z Azji bazylia przywędrowała do Europy w IV wieku p.n.e. za sprawą wojsk Aleksandra Wielkiego i od wieków stosowana jest jako aromatyczna przyprawa i zioło o właściwościach leczniczych. Dziś można ją spotkać na całym świecie, ale największą popularnością cieszy się w krajach śródziemnomorskich - we Włoszech, Grecji, Hiszpanii i Francji. Stanowi również ważną przyprawę w kuchni azjatyckiej.
Bazylia i jej odmiany
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.), jest jednoroczną rośliną z rodziny jasnotowatych. W Polsce nazywana także bazylią wonną, bazylijką zwyczajną i bazyliszką polską. Dorasta do 40 cm wysokości. Ma wzniesioną łodygę i z reguły, jasnozielone jajowate liście, wydzielające piękny, silny aromat. Kwitnie biało lub bladoróżowo od czerwca do sierpnia.
Opisano ponad 150 gatunków tej rośliny. Poza bazylią pospolitą używa się też często bazylii greckiej. Jest to gatunek drobnolistny, szczególnie popularny w Grecji, gdzie sadzony przed domami ma świadczyć o gościnności gospodarzy.
Oba gatunki mają wyrazisty, korzenny smak i specyficzny aromat trochę przypominający goździki. Z innych, często używanych w kuchni warto wymienić bazylię cytrynową, dodawaną często do owoców morza i dań rybnych oraz bazylię czerwoną, atrakcyjną z powodu oryginalnego ciemnoczerwonego koloru liści. Z kolei bazylia cynamonowa ma szczególnie intensywny zapach i dodaje charakteru mało wyrazistym potrawom. Na dalekim wschodzie uznaniem cieszy się bazylia tajska, nazywana także słodką. Jest mało wrażliwa na wysokie temperatury, więc dodaje się ją do dań z woka. Można jeszcze wspomnieć o bazylii sałatowej, o szerokich, karbowanych liściach i silnym anyżkowym aromacie. Możemy pochwalić także rodzimym akcentem: Walą i Kasią – dwiema wyhodowanymi w Polsce odmianami bazylii pospolitej.
Jak uprawiać bazylię na własne potrzeby ?
W Polsce bazylia nie rośnie dziko, pochodzi z cieplejszej strefy klimatycznej, więc potrzebuje zacisznego, słonecznego stanowiska. Najlepiej rośnie w glebie żyznej lekkiej i przepuszczalnej.
Aby rozpocząć uprawę, nasiona bazylii trzeba w domu wysiać płytko do pojemniczków na rozsadę. Siew przeprowadzić w marcu lub kwietniu. Aby nie narażać roślin na późnowiosenne przymrozki do ogrodu lub większych doniczek, wystawianych na zewnątrz, wysadzić najwcześniej po 15 maja.
Uprawa bazylii jest prosta. Należy jedynie pamiętać, żeby gleba była stale wilgotna. Warto też uszczykiwać wierzchołki pędów, co pozwoli rozkrzewiać się roślinie i nie dopuści wytworzenia kwiatów, które zabierają aromat liściom. Pielęgnując bazylię pamiętajmy, aby miała dużo słońca, ponieważ to jest podstawa jej zdrowego wzrostu. Przy odpowiedniej dbałości dobrze sprawdza się także, jako pachnąca ozdoba słonecznego parapetu. Jeśli kupujemy bazylię na przykład w markecie, warto przesadzić ją do większej doniczki. Zapewni to roślinie więcej miejsca dla jej sporego systemu korzeniowego. W każdym razie, biorąc pod uwagę łatwość uprawy, warto zacząć założenie domowego ogródka ziołowego właśnie od bazylii. Niewiele wysiłku, a jaka satysfakcja.
Wykorzystanie właściwości bazylii w kuchni
Bazylia swój specyficzny aromat i smak zawdzięcza zawartym w liściach olejkom eterycznym. Zależnie od gatunku, może mieć zapach anyżu, cytryny, limonki, goździków, cynamonu, a nawet grzanego wina czy kopru. Najintensywniejszy aromat mają świeże liście, ale bardzo często używa się jej także w postaci suszonej. Warto pamiętać, że suszona bazylia pachnie i smakuje zupełnie inaczej niż świeża.
Bazylię dodaje się do wielu potraw. Chyba najbardziej znanym zastosowaniem jest klasyczny sos pesto. Można również wykorzystać bazylię do przyrządzania herbatek i wywarów o właściwościach leczniczych. Pięknie pachną i smakują oliwa z oliwek lub olej z wrzuconymi wcześniej świeżymi listkami bazylii.
Bazylia kojarzona jest przede wszystkim z kuchnią śródziemnomorską. Bardzo często dodaje się ją do pizzy i spaghetti. W pesto bazylia jest głównym składnikiem, który poza smakiem i aromatem nadaje charakterystyczną zieloną barwę. Można ją dodawać prawie do wszystkiego. Najczęściej jej właściwości smakowe wykorzystuje się do wzbogacania smaku pomidorów, ale dodatek bazylii uatrakcyjnia także smak zup, sałatek, omletów, ryb, potraw z drobiu i innych mięs oraz z roślin strączkowych. Jeśli stosuje się bazylię do dań przygotowywanych za pomocą obróbki termicznej, należy pamiętać, że w wysokiej temperaturze traci ona swoje właściwościowi smakowe. Dlatego najlepiej dodawać ją pod sam koniec gotowania.
Bazylia jest również świetnym uzupełnieniem lodów, kremów, budyni i innych deserów. Nie tylko zdobi, ale także aromatyzuje i wzbogaca ich smak.
Kilka ciekawostek o bazylii
Bazylia, od dawna stosowana w medycynie, ma wiele właściwości leczniczych. Pozytywnie wpływa na pracę układu odpornościowego. Regularnie jedzona wspomaga oczyszczanie nerek z zalegających toksyn. Wspomaga również pracę serca i pobudza wydzielanie soków trawiennych. Herbatka z bazylii łagodzi wzdęcia, niestrawność i kolkę. Olejki eteryczne wydzielane przez bazylię działają uspokajająco, redukują stresy i obniżają nadpobudliwość. Wpływają też dobrze na nastrój i jakość snu. Bazylia znajduje również zastosowanie aromaterapii.
Jednocześnie bazylia ma wybitne właściwości antyseptyczne. Naparami i odwarami można obmywać skórę przy stanach zapalnych, grzybicy i świądzie. Polecana jest także w leczeniu trądziku młodzieńczego. Świeże liście lub sok stosuje się do nacierania miejsc po ukąszeniach owadów.
Bazylię wykorzystuje się również w kosmetyce. Jej liście, to źródło olejku bazyliowego, który dodaje się do kosmetyków przeznaczonych dla cery trądzikowej. Bazylia jest także stosowana w preparatach do kąpieli, gdyż aromat olejków eterycznych sprzyja relaksowi i odprężeniu.
Ostatnio pojawiły się także odżywki, szampony i maski do włosów zawierające olejki eteryczne z bazylii. Okazało się bowiem, że mają one właściwości hamowania objawów łysienia androgenicznego.
Ponadto olejku bazyliowego używa się w przemyśle spożywczym do aromatyzowania konserw mięsnych, rybnych, marynat, pasztetów i innych produktów spożywczych.
Warto wiedzieć, że aromat bazylii odstrasza komary i muszki. Dobrze zatem umieścić kilka doniczek w oknie, na balkonie lub tarasie.
Bazylia jest wspaniałą przyprawą, leczniczym ziołem i ładną rośliną ozdobną. Niech zagości w naszych ogródkach i na parapetach. Zafundujmy sobie pyszne aromatyczne dania i miły aromat w domu. A wszystko z poczuciem, że to zarówno przyjemność, jak i zdrowie. Smacznego.
Autor: Redakcja Bakalie.com
