Podstawową rolą odżywiania się jest dostarczanie organizmowi niezbędnych składników pokarmowych, aby mógł on prawidłowo funkcjonować. Jednak w społeczeństwie ludzkim jedzenie stało się tak ważną częścią życia, że wymagamy od niego więcej niż tylko zaspokojenia podstawowych potrzeb. Chcemy, by jedzenie było przyjemnością. Dobieramy odpowiednie produkty spożywcze, aby zapewnić sobie zdrowie i atrakcyjny wygląd. Rodzaj spożywanego pokarmu wpływa bowiem na funkcjonowanie całego organizmu - ilość energii życiowej, wygląd ciała, włosów i paznokci.Za to skutki nieprawidłowego żywienia mogą powodować niedostateczny rozwój organizmu, powstawanie wielu zaburzeń i chorób, np. próchnicy zębów, krzywicy, anemii, gnilca (szkorbutu), wrzodów żołądka i dwunastnicy, otyłości.
Nieodpowiednie odżywianie obniża wydajność pracy i zmniejsza odporność organizmu na choroby zakaźne. Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zmian w układzie pokarmowym są alkohol, nikotyna i inne używki. Alkohol hamuje działanie enzymów trawiennych, doprowadza do zaburzeń w wydzielaniu żółci oraz uszkadza przede wszystkim żołądek i wątrobę. Proces starzenia się organizmu jest nieuchronny. Często możemy jednak sprawić, aby postępował on wolniej i dzięki temu dłużej zachować sprawność zarówno fizyczną, jak i umysłową. Wielu naukowców dowodzi, że organizm ludzki jest przystosowany do osiągnięcia 110-120 lat życia. Dlaczego jednak tak niewielu osobom udaje się dożyć sędziwego wieku? Wynika to z błędów popełnianych przez człowieka już w młodości, a dotyczących m.in. złego odżywiania.
W starszym wieku dochodzi do wielu zmian w funkcjonowaniu organizmu. Mniej wydajnie pracuje układ pokarmowy (zmniejszenie wydzielania soków trawiennych, zahamowanie ruchów robaczkowych), co może powodować częste występowanie niestrawności, biegunek lub zaparć. Maleje również odporność organizmu, dlatego tak bardzo groźne w starszym wieku mogą być infekcje. Niekorzystne zmiany zachodzą również w układzie kostno-szkieletowym, gdzie następują zaburzenia w gospodarce wapniowo-fosforowej prowadzące do zrzeszotnienia kości zwanego osteoporozą. Zmiany nie omijają również układu krążenia i dotyczą przede wszystkim wzrostu ciśnienia tętniczego oraz utraty elastyczności tętnic, która może być spowodowana przez miażdżycę. W wieku podeszłym można zauważyć redukcję liczby i wielkości włókien mięśniowych (obniżenie wydolności fizycznej), zmniejszenie przewodzenia bodźców nerwowych (trudności z pamięcią), ograniczenie czynności nerek i zmniejszenie ich masy, obniżenie zdolności konwersji witaminy D3 do jej postaci aktywnej, zmniejszenie pojemności oddechowej, wzrost masy tłuszczowej ciała o ok. 16% przy jednoczesnym zmniejszeniu masy mięśniowej, demineralizację układu kostnego, zmniejszenie wydzielania śliny i enzymów trawiennych (dłuższy proces trawienia), miejscowe zaniki śluzówki jamy ustnej i przełyku, zaparcia, refluks, łysienie, ubytki w uzębieniu, wzrost lub spadek masy ciała, zmniejszenie masy wątroby, upośledzenie wydzielania insuliny (cukrzyca typu II), zanik kubków smakowych (zmniejszenie apetytu).
Według Światowej Organizacji Zdrowia różnica pomiędzy osobą starszą, a młodą w podaży białka jest niezdefiniowana. Istotne jest jednak źródło jego pochodzenia. Średnio aktywna osoba wymaga 1,0-1,5 g/kg białka dziennie zawierającego wszystkie aminokwasy, a co najmniej połowę powinno stanowić białko zwierzęce. Dla wieku podeszłego zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów, jednak całkowita ich eliminacja mogła by doprowadzić do czerpania energii potrzebnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu ze spalania białek. Tłuszcze niezbędne są również jako swoisty rozpuszczalnik witamin grupy A,D,E,K i powinny być pochodzenia roślinnego, ze względu na zaburzenia wydzielania soku żołądkowego i enzymów trawiennych. Około 55-60% zapotrzebowania energetycznego w diecie pokrywają węglowodany, gdzie najbardziej pożądanymi są cukry złożone, a także błonnik niezbędny dla prawidłowej perystaltyki jelit. Za najmniej korzystne uważa się spożywanie cukrów prostych ponieważ powodują one zwiększoną syntezę triglicerydów a także odkładanie ich w wątrobie i tkance tłuszczowej. Stanowczo powinny zrezygnować z nich zatem nie tylko osoby starsze ale wszyscy ludzie otyli oraz chorzy na cukrzycę. Zaleca się by osoby po 60 roku życia zwiększały dzienne spożycie wapnia do 1100 mg, zwiększyły również spożycie witaminy D. Starsi ludzie mniej wychodzą na słońce, wręcz czasem go unikają, co prowadzi do zmniejszenia się tej witaminy w organiźmie. Źródła witaminy D w żywności to przede wszystkim tłuste ryby (śledź, makrela, tuńczyk), mleko o zawartości tłuszczu powyżej 1,5%, tran. Należy również pamiętać o witaminach antyoksydacyjnych - C, E i beta-karotenie. Ich niedobory mogą przyspieszać procesy starzenia się organizmu i zwiększać podatność na takie choroby jak nowotwory i miażdżyca. Witamina E ponadto zapobiega zmianom zwyrodniającym. Witaminę C i beta-karoten możemy znaleźć w warzywach i owocach, natomiast witaminę E w olejach roślinnych i margarynach. W codziennym jadłospisie powinny się znaleźć produkty mleczne, pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce oraz chude mięsa i przetwory mięsne. (Warzywa i owoce najlepiej żeby było podawane w formie surowej) Zwiększyć spożycie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, skrobi i błonnika pokarmowego, zaleca się zmniejszenie z spożywania tłuszczów nasyconych oraz soli. Regularnego i częstego spożywania małych posiłków (4-5 dziennie), wypijania większej ilości płynów, znajdowania przyjemności jedzeniu oraz niezapomnieć o aktywności fizycznej. Nie musi być to wyczerpujący i długi wysiłek. Wystarczy poświęcić 30 minut dziennie. Wskazane jest unikanie potraw ciężko strawnych, które długo zalegają w żołądku. Dlatego raczej nie poleca się smażenia jako metody kulinarnej. Ograniczyć warto cukier i słodycze ze względu na występującą u większości osób starszych obniżoną tolerancję glukozy.
Sposób odżywiania osób w starszym wieku często nie odpowiada racjonalnym zasadom i prowadzi do niedoboru składników odżywczych, zarówno w diecie, jak i w organizmie. Konieczne jest podejmowanie takich działań, które zmieniłyby zachowania dotyczące: regularności spożywania posiłków, urozmaicenia diety czy sposobu przygotowywania potraw. Jedną z najbardziej znamiennych cech postępującej starości jest utrata zdolności adaptacyjnych. Żywienie zatem nie może być dodatkowym czynnikiem stresującym, a zalecenia dietetyczne powinny być kierowane do konkretnego pacjenta. Wskazówki te powinny uwzględniać stan zdrowia, sprawność fizyczną, niezależność i zaradność. Realizacja powinna przebiegać tylko przy pełnej akceptacji osoby starszej, gdzie szczególną uwagę należy poświęcić zaleceniom dietetycznym odnoszącym się do chorób przewlekłych, w których błędy żywieniowe nie wywołują natychmiastowej reakcji organizmu
Autor: Karol Lipiec- Dietetyk
Bibliografia
https://sciaga.pl/tekst/69625-70-zasady_zywienia_ludzi_starszych
https://dietetycy.org.pl/zywienie-osob-starszych/
http://www.czytelniamedyczna.pl/4683,zywienie-osob-starszych-na-podstawie-nowelizacji-norm-zywienia-instytutu-zywnosc.html
http://www.szpital-marciniak.wroclaw.pl/art,55,ogolne-zasady-zywienia-dla-osob-starszych
