Święta Wielkiej Nocy mają wiele symboli i typowych potraw. Zajączki baranki, wierzbowe bazie, żur, drożdżowe baby oraz mazurki to najczęściej pojawiające się na naszych stołach ozdoby i dania. W zależności od regionu Polski jest wiele innych, związanych ze Świętami Wielkanocnymi, ale zawsze są jajka, które mają nie tylko wymiar tradycyjny i estetyczny, ale kolorowo zdobione tworzą klimat i nastrój świąt
Rola jajka w stworzeniu świata
W epoce przedchrześcijańskiej było ono symbolem błyskawicy i słońca, ożywczych sił przyrody, jakie budzą się w czasie wiosennego przebudzenia. Wiele legend mówi, że świat powstał z jajka.
- Grecy i Rzymianie wywodzili wszechświat ab ovo, które zdaniem Herodota zostało zniesione przez Feniksa;
- W staroindyjskich mitach na początku świata było ogromne jajko;
- Fińska Kalewala opowiada, że potężny Wejnemejnen stworzył świat z jaja orła;
- Persowie wierzyli, że na początku było jajko, z którego „wyłupił się” cały świat;
- Według ukraińskich legend na pustą jeszcze ziemię Bóg zesłał koguta. Ten zniósł jajko, z którego wypłynęło siedem rzek, nad którymi powstała cała przyroda.
Ludzie, domy i zwierzęta pod ochroną jajka
Od wieków uważano jajka za symbol nowego życia i siłę przeciwdziałającą złym duchom. Używano ich w kulcie zmarłych, jako „ucztę dziewiątego dnia”, zamykającą okres żałoby. Jajka składano do grobów zmarłych, aby oczyścić ich ze wszystkich nieprawości. Wierzono, że jajka chronią przed złymi mocami i używano ich jako kamienia węgielnego przy zakładaniu nowych miast, wielkich budowli (Kościół Mariacki) i domów.
Rolnicy, gdy pierwszy raz wyprowadzali bydło na pole, kładli na progu obory jajko, które później oddawano biednym z prośbą o modlitwę za krowy. Po grzbietach zwierząt toczono jajka, aby bydło stało się krągłe jak jajko, a konie biegały tak szybko, jak ono się toczy.
Korzystano również z jajek do ochrony domu i mienia przed złymi duchami oraz uważano, że ma właściwości zdejmowania chorób z ludzi i zwierząt.
Pisanki, kraszanki, hałunki
Wiele legend dotyczących pisanek, związanych jest kamienowaniem Chrystusa. Bóg miał ponoć zamieniać kamienie w jajka, aby oszczędzić cierpień Synowi Bożemu. Pierwsze barwione jajka miały kolor czerwony, symbolizujący krew Jezusa.
Jakikolwiek był początek malowania jajek, zwyczaj ten trwa do tej pory i zajmuje znaczące miejsce w tradycji wielkanocnej. To pisankami dyngowały (wykupywały) się dziewczęta przed oblewaniem w Wielki Poniedziałek. Bawiono się w uderzanie pisanką o pisankę (walatka) i rzucanie i łapanie jajek (burda). Przegrani musieli oddawać zwycięzcom swoje jajka.
Malowane jajka dostawały dzieci, chłopcy dawali je wybranym dziewczętom, a wszyscy, w dowód przyjaźni obdarowali się jajkami.
W zależności od sposobu, w jaki zostały zrobione, wyróżniano:
- malowanki, ałunki lub hałunki były barwione na jeden kolor;
- rysowanki lub skrobanki to kolorowe jajka, na których wyskrobano ozdobne;
- wzory pisankami lub piskami nazywano jajka z białym wzorem, narysowanym płynnym woskiem przed zanurzeniem w barwniku.
Wszystkie jajka nacierano smalcem, dla nadania im połysku.
Kolorowo i bez sztucznych pigmentów
Używano różnych, naturalnych barwników. Z łupin cebuli uzyskiwano kolor brązowy lub żółty. Kanarkowo- żółty powstawał z kory młodej jabłoni kwiatów majówki błotnej i suszonych jaskrów. Na zielono barwiona jajka wywarem z widłaka (obecnie pod ochroną), młodego, ozimego, żyta, liści pokrzywy, barwinka i jemioły. Fioletowe, a czerwone w szyszkach olchowych, suszonych owocach czarnego bzu i jagodach oraz w odwarze z wysuszonych i sproszkowanych larw czerwców polskich. Kolor czarny nadawały kora olchy i młode liście klonu czarnego. Do barwienia jajek używano też farbki do bielizny, atramentu, kawy i cynamonu.
Znaczenie kolorów na pisankach
Barwy pisanek miały też swoją symbolikę. Kolor fioletowy i niebieski oznaczały żałobę wielkopostną, a jajka pomalowane na te kolory wieściły jej zakończenie. Barwy żółte zielone i różowe oznaczały radość ze Zmartwychwstania Chrystusa, a czerwona symbolizowała krew Chrystusa przelaną za ludzkie grzechy.
Na rysowankach z deseniem wydrapanym szpilką na pomalowanym jajku oraz na pisankach, gdzie ornament nakładano przy pomocy wosku, były te same wzory, które występowały na ludowych haftach. Oprócz fantazji twórców, na motywy pisanek i rysowanek miała wpływ wielowiekowa tradycja, inspirowana przez przyrodę. Zdobionym wielkanocnym jajkom poświęcony jest cały dział etnografii.
Święconka
Kolorowe jajka to podstawowy składnik święconki (święconego), która należy do najmilszych narodowych tradycji, pielęgnowanych prawie we wszystkich polskich rodzinach. Błogosławienie potraw na wielkanocny stół to kulminacja wielkich, świątecznych przygotowań i stary obyczaj, który powstał i jest obchodzony głównie w Polsce i niektórych krajach ościennych.
Poświęcone jajka i inne produkty muszą być zjedzone i nie wolno ich wyrzucać.
Autor: Redakcja Bakalie.com
