Proso

Bakalie.com

Historia i występowanie

Proso jest jedną z najstarszych roślin uprawnych na świecie. Pochodzi ono z Chin, uprawiana była w prehistorycznej Azji, Afryce i Europie. W Polsce było bardzo popularne jeszcze pierwszej połowie XX wieku, ale potem zaczęło znikać zastąpione przez ziemniaki. Dziś powoli zaczyna wracać się do uprawy tego zdrowego zboża.

Historia prosa w Azji i Afryce

Najstarsze ślady prosa w osadach ludzkich odkryto w Chinach. Pochodzą one z okresu 8,5 – 7 tysięcy lat p.n.e. Odkrycie tych śladów jest efektem analizy mikroskopijnych pozostałości na ceramicznym naczyniu i kamiennych narzędziach pochodzących z dwóch stanowisk archeologicznych w Chinach w Nanzhuangtou i Donghulin w północnej części kraju. Są to najstarsze ślady prosa jakie udało się dotychczas znaleźć i pochodzą sprzed 11,5 – 9,5 tys, lat. Na podstawie tak niewielkich znalezisk trudno jest powiedzieć, czy w tamtym okresie proso było już uprawiane przez Chińczyków czy tylko zbierano dziko rosnące kłosy. Dowód na to, że proso było uprawiane 10 tys. lat temu znaleziono w innym miejscu Chin. Na stanowisku Cishan, archeolodzy odkryli liczne doły wypełnione ziarnami prosa. Znaleziona tom około 50 ton tego zboża, a taka ilość wskazuje już wyraźnie na intensywne uprawy tego zboża. Najstarszy znany opis prosa pochodzi również z Chin. W pochodzącym z 2800 roku p.n.e. dokumencie "Fan Shen Chih Shu" opisana jest instrukcja siania i przechowywania ziaren pięciu świętych zbóż: soi, ryżu, pszenicy, żyta i właśnie prosa. 

W prehistorycznych czasach proso było znane również w innych miejscach na świecie między innymi na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Dowodem na jego uprawę są między innymi rzeźby odkryte w asyryjskich pałacach. Było też znane w starożytnym Egipcie. Mimo iż do tej pory nie znaleziono na to dowodów, historycy są pewni, że proso musiało być też uprawiane w starożytnej Etiopii, gdyż do tej pory jest na tym terenie jednym z podstawowych źródeł pożywienia. Proso uprawiały również afrykańskie szczepy Bantu. Przerabiały je na mąkę i drobną kaszkę z których dotowano kleiki i pieczono chleb. Było tez wykorzystywane do warzenia piwa. Z krajów afrykańskich przez Arabie i Zatokę Perską około 2000 r. p.n.e. dotarło proso do Indii.

Proso w Europie

Najstarsze ślady prosa w Europie pochodzą z okresu ceramiki wstęgowej, czyli z lat 5600 – 4900 p.n.e. Odkryto je w okolicach Lipska oraz na północno-wschodnim przedgórzu Harcu. Późniejsze neolityczne znaleziska pochodzą z osad nadbrzeżnych koło jeziora Bodeńskiego i szwajcarskiego przedgórza alpejskiego. W neolicie w środkowej Europie uprawy prosa miły znaczenie tylko w niektórych rejonach. Ich znaczenie zaczęło wzrastać w okresie brązu i w okresie przedrzymskim.

W okresie średniowiecza proso było w Europie bardzo popularne. Było rozpowszechnione bardziej niż pszenica. Jednak w XVI wieku, za sprawą hiszpańskich i portugalskich kolonizatorów do Europy dotarły ziemniaki i kukurydza, które osłabiły pozycje kaszy jaglanej.

Jaglana obrona Gliwic       

Kasza jaglana przyczyniła się w czasie Wojny Trzydziestoletniej do obrony Gliwic. W 1626 roku katolickie Gliwice zostały oblężone przez wojska protestanckie. W mieście znajdował się tylko niewielki oddział wojska, a mieszkańcy sami chwycili za dostępna im broń, czyli widły i kosy. Do obrony miasta włączyły się też miejscowe kobiety, które wylewały na wroga olbrzymie gary wrzącej, wody, smoły i… kaszy jaglanej. Wydawało się, że los miasta jest przesądzony. Jednak obrońcom ukazała się Matka Boska, która okryła miasto swoim płaszczem. Znak ten ujrzeli też protestanccy żołnierze, na których podziałał odstraszająco. Dzięki temu Gliwice nie zostały zdobyte. Udział kaszy jaglanej i gliwickich kobiet w obronie miasta upamiętnia pomnik kobiety z dzbanem, zwany potocznie „Gliwiczanką”.

Uprawa

Uprawa prosa nie jest obecnie w Polsce zbyt popularna, mimo iż jeszcze w pierwszej połowie XX wieku, było to jedno z najpopularniejszych zbóż uprawnych w kraju. Możliwe nawet, że zboże to zupełnie znikło by z krajobrazu naszego kraju gdyby nie dwie sprawy. Po pierwsze dzięki wsparciu finansowemu Unii Europejskiej uprawa prosa znowu stała się opłacalna. Po drugie z prosa otrzymuje się kasze jaglaną, której właściwości zdrowotne są doceniane przez coraz większą grupę osób, dla których ważny jest zdrowy styl życia i zdrowe odżywianie. Kasza jaglana jest też ważnym elementem w diecie wegetariańskie i wegańskie.

Wymagania prosa

Mimo iż proso jest roślina pochodząca z cieplejszego niż nasz klimat, może być u nas uprawiane. Jest to spowodowane jego krótkim okresem wegetacji, który trwa od 14 do 16 tygodni. Proso nie jest rośliną odporną na mrozy, najmniejsze przymrozki mogą mu zaszkodzić. Jego minimalna temperatura kiełkowania wynosi 80 do 100C. Optymalną temperatura dla rozwoju tego zboża jest 20–30°C, a każde obniżenie temperatury poniżej 15°C hamuje wzrost i rozwój rośliny. Ale za to proso potrzebuje mniej wody niż inne zboża i znacznie lepiej od nich znosi upały i susze.

Gleba pod uprawę prosa powinna być pulchna, lekka i zasobna w próchnicę. Nie powinna też być zachwaszczona. Jej odczyn powinien być zbliżony do obojętnego (pH 6-6,5). Gleby o pH niższym niż 6,0 należy wapnować jesienią po zbiorze przedplonu. Do uprawy tego zboża nie nadają się ziemie ciężkie, mokre i bogate w wapno.

Uprawa roli i przedplon

Uprawa roli przed wysianie prosa powinna być taka jak pod inne zboża jare. Jej głównym celem powinno być zmagazynowanie wody w glebie i niszczenie chwastów. Przed siewem należy rolę dobrze spulchnić. Jesienią należy pole zaorać do pełnej głębokości, a na wiosnę zastosować brony i kultywatory. Należy też starannie doprawić glebę przed zasiewem. Dobrym przedplonem dla prosa są rośliny motylkowe, strączkowe i okopowe, może też być uprawiane po innych zbożach ozimych lub jarych, nie później niż w 3 roku po zastosowaniu obornika.

Nawożenie prosa

Proso należy wiosną nawozić nawozami mineralnymi. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się przed siewem. Azot  należy zastosować w dwóch dawkach tj. 50-60% przed siewem i 40-50% w fazie krzewienia.

 Siew prosa

Proso należy siać, gdy minie okres przymrozków. W Polsce termin ten wypada w okolicach połowy maja (20 – 25 maja). Zbyt wczesny siew (koniec kwietnia – początek maja) naraża rośliny na niekorzystne dla nich działanie niskich temperatur. Nie można jednak zbyt dług czekać z siewem gdy zbytnie opóźnienie siewu  obniża plon i opóźnia dojrzewanie roślin. Przykrycie prosa powinno wynosić 1,5 – 2,5 cm. Ziarno siewne powinno mieć dobrą zdolnością kiełkowania (90-95%). Przy ciepłej pogodzie proso wschodzi już po 6-8 dniach.

 Zbiór prosa

Proso dojrzewa nierównomiernie od III dekady sierpnia do I dekady września. Zbiór prosta następuje w momencie, gdy wiechy zaczynają żółknąć. Nasiona górnej części wiechy są już wtedy w pełni dojrzałe, w środkowej części osiągnęły dojrzałość woskową, a w dolnej jej początek. Nie czeka się na pełnie dojrzenie wiech, gdyż istnieje niebezpieczeństwo osypywania się nasienia. Po zbiorze ziarno wymaga dosuszenia do wilgotności nie przekraczającej 15%.

Produkty z Prosa

Zastosowanie prosa

Proso jest uprawiane głównie na kaszę. Kasza ta nazywana jest w Polsce kaszą jaglaną lub jagłami. Jest ona zaliczana do zdrowej żywności. Z ziarna prosa robi się też mąkę. Wykorzystuje się ja do wyrobu kleików i niektórych rodzajów pieczywa. Z gniecionych ziaren prosa otrzymuje się płatki jaglane, które mogą być używane jako płatki śniadaniowe. Nie mają one wyrazistego smaku, ale są bardzo chrupkie i nadają się do jedzenia z mlekiem, jogurtem i owocami. Wchodzą też w skład niektórych rodzajów musli. Mogą byś tez używane jako zdrowsza forma panierki. Innym rodzajem płatków śniadaniowych z tego zboża jest proso ekspandowane, popularnie nazywane dmuchanym. W kuchni ziarno prosa jest też dodawane do gulaszu, warzyw i słodkich ziemniaków.

W niektórych krajach np. w Chinach, Nepalu czy państwach afrykańskich z prosa warzy się piwo oraz pędzi inne rodzaje alkoholu. Jest też ono wykorzystywane do produkcji skrobi cukru gronowego. Ziarna prosa wchodzą również w skład pokarmu dla ptaków i pasz zwierzęcych.

Niektóre odmiany prosa cieszą się też dużym uznaniem jako rośliny ozdobne. Jego charakterystyczne kolorowe wiechy nadają się do dekoracji rabat i innych ogrodowych kompozycji. Wiechy prosa zwyczajnego, w formie ususzonej lub żywej są też używane w bukieciarstwie.

 Kasza jaglana

Z prosa robi się kaszę jaglaną. Nazwa pochodzi od prasłowiańskiego słowa jagły oznaczającego proso. Kiedyś w Polsce była bardzo popularnym dodatkiem do dań obiadowych, niestety z czasem została niemal całkowicie wyparta przez ziemniaki. Jednak dzięki coraz większemu zainteresowaniu zdrową dietą, kasza jaglana zaczęła znowu pojawiać się na naszych stołach. Mimo iż kasza jaglana ma mniej substancji odżywczych niż inne kasze jest uważana za zdrowa żywność. Wynika to między innymi z tego, że jest lekkostrawna. Ale nie jest to jej główną zaletą. Proso w przeciwieństwie do innych zbóż takich jak żyto, pszenica, czy jęczmień nie zawiera glutenu dzięki czemu powstała z niego kasza może być spożywane przez osoby cierpiące na nietolerancje glutenu.

Jagły można podawać do obiadu, gotowane w wodzie lub bulionie, jako dodatek do mięs, ryb czy w wersji wegeteriańskiej roślin strączkowych np. soczewicy. Może tez być składnikiem zapiekanek i sałatek, nie tylko wytrawnych, ale również słodkich, owocowych. Z kaszy jaglanej możemy również przygotować, naleśniki, pierogi, koktajle, placuszki i omlety. 

 

Autor: Redakcja Bakalie.com