Historia i występowanie
Brzoskwinia zwyczajna (Persica vulgaris, Prunus persica) to owocowe drzewo należące do z rodziny różowatych. Pochodzi z Azji Wschodniej lub Środkowej. Pierwsze wzmianki o uprawie i spożywaniu tej rośliny znajdujemy w starochińskiej literaturze z około III w. p.n.e.
Zarówno w Chinach, jak i Japonii brzoskwinie otoczone były wielką czcią. Według legend drzewka były uprawiane przez królową Xi Wang Mu, uznawaną za najwyższą boginię, patronkę wróżek i czarodziejów. Pałac królowej otaczał gaj brzoskwiń, które dawały nieśmiertelność. W przekazach owoce od najdawniejszych czasów uznawane były za symbol wiosny, młodości, długowieczności, nieśmiertelności i magii. Ozdabiano nimi ściany świątyń, malowano na chińskiej porcelanie, rzeźbiono jako motywy roślinne na kolumnach i płaskorzeźbach. Jednak tylko owoce traktowane były jako pozytywny symbol. Same drzewa nie cieszyły się dobrą sławą, uważane były za przeklęte przez bogów. Nikt nie ścinał tych drzew, a kiedy stare, uschnięte już całkowicie spróchniały; palono je a popioły rozsypywano w morzu.
Z Chin brzoskwinie trafiły do starożytnej Persji i Egiptu a stamtąd do Europy.
Uprawę brzoskwiń w Europie zawdzięczamy Aleksandrowi Wielkiemu, który w trakcie swoich wypraw sprowadził je do Grecji. Drzewa brzoskwiniowe dostępne były tylko bardzo bogatym obywatelom, ze względu na wysokie ceny. Ponadto wierzono, iż sprowadzane z Persji brzoskwinie są trujące, a dopiero posadzenie drzewka w Grecji lub Rzymie, niwelowało te trujące właściwości. Owoce brzoskwini były dobrze znane mieszkańcom starożytnego Cesarstwa Rzymskiego, a ich wizerunki przedstawiono m.in. na malowidłach ściennych zdobiących bogate domy w Pompei. Kwiat brzoskwini jest symbolem dziewictwa i nieskalaności. W buddyzmie owoce brzoskwini uznawane były za jeden z trzech błogosławionych owoców. Z drewna brzoskwiniowego wykonywane są talizmany, różdżki, łuki i figurki bóstw opiekuńczych. W okresie renesansu owoc brzoskwini w połączeniu z liściem oznaczał prawdę. W Japonii pestki brzoskwini służyły do polerowania drewna. W starożytności Egipcjanie wykorzystywali pestki brzoskwini do wykonywania wyroków śmierci, ze względu na zawarty w nich trujący kwas cyjanowodorowy.
Nie wiadomo jakimi drogami brzoskwinia przybyła do Polski, prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu w VIII wieku. Wykopaliska świadczą o tym, że choć klimat do uprawy w naszym kraju nie był przyjazny, to brzoskwinia była w Polsce uprawiana już w X w. Sadzenie brzoskwiń upowszechniło się w XI-XII wieku, razem ze sprowadzonymi z Francji benedyktynami (1006) i cystersami (1143). Brzoskwinie rosły nie tylko w sadach przyklasztornych, ale także przy pałacach bogatych magnatów. Sadzono je by cieszyły oko w trakcie kwitnienia, upodabniając sad do rajskiego ogrodu i dla aromatycznych owoców. Owoce podawano w niepospolitym towarzystwie fig i winorośli, aby naśladowały niebiańskie uczty.
Znacznie później bo dopiero w XVI wieku owoc ten dotarł do Europy Północnej i na Wyspy Brytyjskie.
Apetycznie wyglądające owoce brzoskwini możemy podziwiać na Arrasach Wawelskich pochodzących z XVI wieku. Również XVII-wieczni holenderscy malarze często uwieczniali je na swoich obrazach. Już od czasów renesansu owoce brzoskwini były symbolem zmysłowych uciech. To ze względu na ich kolor, miękką aksamitną skórkę i charakterystyczny kształt.
Uprawa
Brzoskwinia nie jest roślina wymagającą, można ją uprawiać wszędzie nawet w ogródkach działkowych. Jednakże najlepszy smak mają brzoskwinie uprawiane w klimacie cieplejszym od naszego, osiągają tam wielkość dużego jabłka. Wynika to z tego, że brzoskwinia jest rośliną ciepłolubną i nie lubi ciężkich i srogich zim. Najlepiej się czuje w miejscach gdzie średnia roczna temperatura nie jest niższa niż 8 °C. Chociaż niektóre odmiany wytrzymują nawet temperaturę do - 25°. Aby uzyskać najlepsze wyniki uprawy zima powinna być łagodna, wiosna wilgotna, lato ciepłe, a jesień sucha i słoneczna.
Sadzenie brzoskwiń
Brzoskwinie można rozmnażać z pestki. Jednak drzewka brzoskwiniowe wyhodowane w ten sposób są zwykle anemiczne, wrażliwe na choroby, podatne na przemarzanie i słabo owocują. Odmiana brzoskwini dobrze nadającą się do rozmnażania z pestki jest polska odmiana Siewka Rakoniewicka. Pestki wrzucamy do dołka, najlepiej miejscu, gdzie docelowo ma rosnąc drzewko, przysypujemy kilku centymetrową warstwą ziemi i wyrywamy na bieżąco chwasty. Po wykiełkowaniu wybieramy najsilniejsza siewkę, a pozostałe wycinamy. Drzewko nie jest wtedy osłabione przesadzaniem.
Najczęściej brzoskwinie uprawia się sadząc zakupione wcześniej sadzonki. Sadząc brzoskwinie powinniśmy skorzystać z sadzonek zakupionych w certyfikowanych szkółkach lub sklepach ogrodniczych. Mamy wtedy pewność, że sadzonki są zdrowe. Kupując drzewka powinniśmy wziąć pod uwagę ich odporności na mróz i choroby, podatność owoców na pękanie miąższu i pestki.
Brzoskwinie powinno się sadzić na wiosnę. Drzewka sadzimy w około pięciometrowych odstępach. Najlepiej jest posadzić je tam gdzie najcieplej, po południowo – zachodniej bądź południowo – wschodniej stronie domu. Należy wybrać nasłonecznione miejsce, osłonięte od wiatru i deszczu. Brzoskwiniowe drzewka dobrze rosną i owocują w miejscach wysoko położonych - w naturze często rosną na stokach łagodnych wzgórz.
Gleba na której sadzimy brzoskwinie powinna być przepuszczalna i urodzajna. Nie lubią one gleb ciężkich, zbitych, kwaśnych i podmokłych, ale nie rosną też dobrze na glebach suchych i piaskach. Należy też pamiętać, aby gleba miała małą zawartość wapnia, które ogranicza pobieranie żelaza, co powoduje, że brzoskwinia słabo kwitnie i owocuje.
Pielęgnacja brzoskwiń
Pielęgnacja brzoskwiń polega przede wszystkim na ich nawożeniu nawozami naturalnymi lub mineralnymi, zabezpieczaniu na zimę przed mrozem oraz ciągłym cięciu. Już w pierwszym roku drzewko należy mocno przycinać, przerzedzając w ten sposób liczbę zawiązków, dzięki czemu do wszystkich pędów będzie docierać duża ilość światła słonecznego. Cięcie wykonujemy co roku, najlepiej na przedwiośniu lub wiosną, zanim zaczną pojawiać się nowe pędy. Trzeba przy tym pamiętać, że brzoskwinie owocują na dwuletnich pędach, przycinamy zatem te gałązki, które jesienią zrodziły owoce. Dzięki przycinaniu korona drzewa jest odmładzana, zaś owoce zawiązują się na całej jej objętości, co powoduje, że osiągają wymaganą wielkość.
Prawidłowo przycinane drzewko ma krótki pień i 4 – 5 około trzymetrowych konarów rozchodzących się kielichowato na boki. Na konarach znajdują się roczne pędy owoconośne o grubości ołówka w odległościach co 30 – 40cm. W trakcie cięcia wycina się nawet 50 – 75% pędów. Jeżeli drzewo nie jest odmładzane przestaje wytwarzać nowe pędy, a owoce rosną coraz wyżej i stają się coraz drobniejsze i mniej smaczne.
Produkty z brzoskwini
Owoce brzoskwini
Brzoskwinie mają aromatyczny, soczysty miąższ i żółtoczerwoną omszałą skórkę. Można je spożywać na surowo, ale również w postaci kompotów czy dżemów. W Stanach Zjednoczonych bardzo popularne są też brzoskwinie suszone.
Mimo iż na świecie brzoskwinie stanowią grupę kilku gatunków roślin w Polsce znana jest przede wszystkim brzoskwinia zwyczajna (Persica vulgaris). Należy ona do podrodziny śliwowych (Prunoideae), rodziny różowatych (Rosacea), rzędu różowców (Rosales).
Brzoskwinia jest drzewem, które osiąga od 3 do 8 m wysokości, ale niektóre jej odmiany są krzewami. Żyje do 30 lat. Kora brzoskwiniowego drzewa ma brunatnoszarą barwę (u dołu nieraz prawie czarną) i jest podłużnie spękana. Posiada lancetowate faliście ząbkowane, błyszczące liście, kwiaty białe, różowe lub czerwone, które kwitną wiosną, zanim jeszcze pojawią się na drzewie liście. Ze względu na piękne kwiaty, brzoskwinie pełnia też często w ogrodach rolę dekoracyjną.
Tradycyjne odmiany brzoskwiń mają kuliste owoce o średnicy około 6 cm i skórce barwy żółtopomarańczowej o aksamitnym omszeniu. Kolor skórki różni się w zależności od odmiany od zielonkawego i żółtego przez pomarańczowy aż do czerwonego. Również miąższ brzoskwiń może różnić się kolorem. Może być on biały, żółty, a nawet czerwonawy. Dostępne są także odmiany o spłaszczonych owocach np. brzoskwinia fergańska (Persica ferganensis) oraz nie posiadające charakterystycznego meszku - nektaryny. Nektaryna, w przeciwieństwie do innych odmian charakteryzuje się owocem
o gładkiej i cienkiej skórce z czerwonym rumieńcem. Owoc nektaryny jest też bardziej jędrny. Brzoskwinie możemy też podzielić na deserowe i uprawiane na przetwory. Odmiany deserowe mają miąższ łatwo odchodzący od pestki, a odmiany przetwórcze miąższ związany, przyrośnięty do pestki. Na dżemy i przeciery najlepiej nadają się odmiany o miąższu zwartym i nie zaczerwienionym przy pestce.
Odmiany brzoskwiń:
- Inka – odmiana polska o dużych i smacznych owocach z żółtawa skórką rumieńcem; nadaje się zarówno do spożycia na surowo jak i na przetwory.
- Redhaven – odmiana amerykańska o średnich owocach i żółtej skórce z jasnoczerwonym rumieńcem, owoce deserowe, ale nadają się tez na przetwory.
- Kijowska Wczesna – odmiana ukraińska o zielonkawej skórce
- Saturn – ma charakterystyczne spłaszczone owoce średniej wielkości, kremowe z czerwonym rumieńcem
- Iskra – odmiana polska o średnich owocach o żółtawej skórce z rumieńcem
Inne odmiany:
Harnaś, Reliance, Royal- vee, Dixired, Velvet, Early White Giant, Early Redhaven, Harrow Beaty, Harrow Diamond¸Vinnegold Cac
Pestki brzoskwiń są silnie zdrewniałe, pokryte bruzdami, których ilość i głębokość są cechami charakterystycznymi dla odmiany. Zawierają one glikozyd - amigdalinę, która rozkłada się na glukozę, aldehyd benzoesowy i cyjanowodór oraz olejek o smaku gorzkich migdałów. Ten olejek produkowany jest jako „słodki olejek migdałowy” i używany zamiast prawdziwego olejku migdałowego. Olej brzoskwiniowy wyciskany jest z nasion na zimno i jest surowcem do produkcji kremów (głęboko nawilżających skórę i opóźniających proces starzenia się jej), mleczek, olejków do kąpieli, płynów zmiękczających włosy, szamponów wzmacniających oraz mydeł o działaniu regenerującym i tonizującym. Sproszkowane pestki znalazły zastosowanie jako skuteczne peelingi oczyszczające skórę.
Autor: Redakcja Bakalie.com
