Arcydzięgiel litwor jest rośliną o imponującej wielkości, z ogromnymi, kulistymi baldachami. Ma silny, korzenny aromat. Znany jest od starożytności, jako lecznicze zioło, którego właściwości wykorzystywano najczęściej przy niestrawnościach oraz dla wzmocnienia całego organizmu. Od wieków wykorzystywany jest także, jako aromatyczny dodatek do ciast, nalewek i likierów. Można go czasem spotkać, jako roślinę ozdobną w ogrodach.
Skąd wzięła się nazwa?
Dzięgiel wielki, dzięgil, dzięgielek, cyngiel, dzięgielnica, dzięgiel lekarski, angelika, litwor, lubszcza, anielskie ziele, archangielski korzeń, anielski korzeń to nazwy, którymi określano w Polsce arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica). Opisał ją w 1753 roku karol Linneusz, twórca pierwszego systemu klasyfikacji organizmów.
Dzięgiel to dawna nazwa ludowa i słowiańska. Arcydzięgiel jest nazwą późniejszą, powstałą od łacińskiej, odnoszącej się do archanioła. A litwor to słowo, które jest prawdopodobnie zniekształconym „likworem”, czyli niegdyś aromatycznym i słodkim likierem.
Co to za roślina?
Arcydzięgiel jest dwuletnią rośliną, dorastającą do 2,5 m wysokości. Z pustej w środku łodygi wyrastają pierzaste, duże liście. Drobne, żółto-zielone, zebrane w kuliste baldachy kwiaty, wydają owocniki w formie rozłupek.
Występuje w górzystych i wilgotnych terenach Europy i na Syberii. W Polsce można go spotkać w Sudetach i Karpatach, a na niżu jest formą zdziczałą, czyli taką, która pierwotnie tam nie rosła, ale uciekła z upraw i rozsiała się w okolicy.Ponieważ arcydzięgiel dobrze znosi ostry klimat, od wieków wykorzystywali go do celów kulinarnych i leczniczych mieszkańcy dalekiej północy – Laponii, Grenlandii i Islandii. Na przykład Lapończycy jadali baldachy arcydzięgla, rozgotowane w mleku reniferów.
W Polsce od dawna łodyga tej rośliny była używana do aromatyzowania i nadawania koloru wódkom i likierom. Kandyzowana służyła do dekoracji ciast, tortów i uzupełniała bakalie dodawane do keksów. Wszędzie arcydzięgiel znajdował także zastosowanie, jako lecznicze zioło.
Co zawiera?
Surowcem zielarskim jest głównie korzeń, ale stosuje się także łodygę, liście i nasiona. W roślinie stwierdzono obecność ponad 100 różnych związków chemicznych o właściwościach zdrowotnych. Są to między innymi:
- olejki eteryczne,
- związki kumarynowe i furanokumarynowe,
- garbniki,
- kwasy organiczne,
- flawonoidy,
- sole mineralne.
Arcydzięgiel prawdopodobnie zawiera także składnik, który pobudza wytwarzanie interferonu, co może być pomocne przy leczeniu infekcji wirusowych.
Właściwości zdrowotne
Arcydzięgiel używany kiedyś w medycynie ludowej znajduje także zastosowanie we współczesnym ziołolecznictwie. Najczęściej korzysta się z suszonego korzenia, który:
- wzmacnia odporność organizmu,
- ułatwia walkę z infekcjami bakteryjnymi i grzybowymi,
- eliminuje chorobotwórcze roztocza i pierwotniaki,
- zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i wzmaga apetyt,
- zwalcza objawy depresji i lęki,
- wpływa rozkurczowo na mięśnie gładkie,
- poprawia wydzielanie żółci,
- pobudza ruchy perystaltyczne jelit,
- ma lekkie właściwości moczopędne,
- wzmaga wydzielanie potu,
- poprawia wentylację płuc,
- działa wykrztuśnie,
- usprawnia krążenie krwi,
- miejscowo ma działanie przeciwbólowe,
- łagodzi stany zapalne skóry.
Uwaga! Działa także fotouczulająco — zwiększa wrażliwość skóry na działanie promieni UV (odpowiedzialna jest za to furokumaryna). Dlatego przy stosowaniu arcydzięgla, nie należy wystawiać skóry na bezpośrednie działanie słońca, gdyż mogą pojawić się stany zapalne.
Gdzie kupić, jak stosować?
W sklepach zielarskich i internetowych oraz w niektórych aptekach spotkać można jedynie suszony korzeń arcydzięgla. Nie jest drogi, cena za 100,- g waha się między 5,- a 10,- zł. Łodygę, liście i nasiona możemy uzyskać w zasadzie jedynie z własnej uprawy. Korzeń zaparza się wrzącą wodą (pół płaskiej łyżeczki korzeni na 1 szklankę) i po 15 minutach odcedza. Zaleca się picie naparu 3 razy dziennie przed jedzeniem.
W kuchni
Korzenie, liście i obrane łodygi arcydzięgla można jeść na surowo, gotować lub stosować jako aromatyczny dodatek do sałatek i ciast. Posiekane liście są dobrym dodatkiem do kompotów z kwaśnych owoców i rabarbaru. Nasiona są z kolei świetną przyprawą. Kandyzowana łodyga jest używana jako deser i dodatek do słodkich wypieków. Olejek lotny otrzymany z korzenia jest używany do aromatyzowania żywności. Z nasion, liści i korzenia można także zaparzać herbatę. Jest również wspaniałym dodatkiem do nalewek i likierów. Korzenie arcydzięgla są składnikiem likieru Chartreuse i likieru benedyktyńskiego.
W ogrodzie
Obecnie rzadko jest spotykany w przydomowych ogródkach. Szkoda, bo to piękna roślina ozdobna, która może być jednocześnie wykorzystana, jako dodatek do potraw i lecznicze zioło. Pod koniec lata warto zebrać jej imponujące baldachy do zrobienia suchych bukietów. Jest łatwa w uprawie, wymaga jednak dobrej, wilgotnej gleby oraz słonecznego lub półcienistego stanowiska.
Autor: Redakcja Bakalie.com
